Коррупция (лот. corrumpere — бузмоқ) термини одатда мансабдор шахслар томонидан уларга берилган мансаб ваколатлари ва ҳуқуқлардан ўзларининг шахсий манфаатларини кўзлаб қонунчилик ва ахлоқ қоидаларига зид равишда фойдаланишни англатади.
У жамиятни турли йўллар билан исканжага оладиган даҳшатли иллатдир. Мазкур иллат демократия ва ҳуқуқ устуворлиги асосларига путур етказади, инсон ҳуқуқлари бузилишига олиб келади, бозорлар фаолиятига тўсқинлик қилади, ҳаёт сифатини ёмонлаштиради ва одамлар хавфсизлигига таҳдид соладиган уюшган жиноятчилик, терроризм ва бошқа салбий иллатлар илдиз отиб, гуллаши учун шароит яратиб беради. Демак, ўз-ўзидан аёнки, давлат хизматчилари томонидан порахўрлик, мансаб мавқеини суиистемол қилиш билан боғлиқ жиноятлар содир этилиши давлат ҳокимиятининг обрўсизланишига, давлатнинг сиёсий, иқтисодий, ҳуқуқий тизимига путур етишига, натижада амалдаги ҳокимиятга нисбатан норозиликка сабаб бўлади.
Шу боис инсоният тарихида коррупцияга қарши кураш қадимдан бошланган.
Русларда 1556 йилда Иван Грозний томонидан порахўрлик учун ўлим жазоси жорий этилган. Европада порахўрларга нисбатан кескин чоралар қўллаш даври ўрта асрларга тўғри келади. Унда жиноятчига нисбатан мисли кўрилмаган қаттиқ қийноқ усулларидан фойдаланилган.
Японияда бу масала бола онгига элементар усулларни сингдиришдан бошланган. Яъни дарс машғулоти вақтида китобдан кўчираётган ўқувчининг ёнида ўтирган дўсти ўша пайтнинг ўзида ўқитувчига хабар берган. Ўқитувчи айбдорга жазо бали ва хабардор қилган ўқувчига эса рағбатлантирувчи балл қўйган. Хитойда ҳозир ҳам порахўрга нисбатан ўлим жазоси тайинланади.
Сингапур 1965 йили мустақилликка эришган пайтида коррупция даражаси энг юқори бўлган давлатлар қаторида турар эди. Бу иллатга қарши ўтказилган бир қатор тадбирлар бу давлатда коррупциянинг минимал даражага тушишига олиб келди. У ерда биринчи навбатда бюрократик жараёнлар енгиллаштирилиб, суд тизимининг мустақиллиги таъминланди. Судьяларнинг ойлик маошлари кескин оширилди. Шу билан бирга, коррупция жиноятлари учун санкциялар оғирлаштирилиб, жиноятларни тергов қилишда фуқаролар ҳамкорлик қилишдан бош тортганлиги учун жуда катта молиявий санкциялар белгиланди. Масъулиятли лавозимларни эгаллаб турган давлат хизматчиларининг маоши хусусий корпорациялар топ-менежерлариники даражасигача оширилди. Бир қатор давлат идораларида оммавий «тозалашлар» ўтказилиб, бу жараёнлар телеканаллар орқали бутун мамлакатга намойиш этилди. Мафия гуруҳлари шафқатсизлик билан йўқ қилинди. Юқорида санаб ўтилган омиллар Сингапурни қисқа муддатларда коррупция даражаси энг паст мамлакатга айлантирди ва оқибатда у ривожланган давлатлар қаторига чиқиб олди.
Бугунги глобаллашув жараёнида, мамлакатлар ва минтақалараро интеграция кучайган, чегаралар шаффофлашган даврда ҳеч бир давлат, алоҳида ҳудуд коррупциядан холи ҳолда фаолият юритолмайди. БМТ Тараққиёт дастури жаҳон иқтисодиёти айнан коррупция ҳолатлари туфайли йилига 2,6 триллион АҚШ доллари миқдорида маблағ йўқотаётганини, жамият тараққиётининг энг хавфли кушандасига айланган бу иллатга қарши фақат биргаликда кураш олиб боришгина кутилган самарани беришини бот-бот таъкидлаётгани ҳам бежиз эмас. Зеро, давлатнинг сиёсий тузилиши, иқтисодий-ижтимоий ривожланиш даражасидан қатъи назар, коррупция бутун дунёнинг кенг кўламли муаммосига айланиб бўлган.
Шу боис 2003 йил 9 декабрь куни Мексиканинг Мерида шаҳрида дунёнинг 100 дан ортиқ давлатлари вакиллари иштирокида бўлиб ўтган сиёсий конференцияда Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Коррупцияга қарши кураш Конвенцияси имзоланган эди. Конференциянинг биринчи иш куни (9 декабрь) БМТ томонидан бутун дунёда коррупцияга қарши кураш куни деб эълон қилинган. Ушбу Конвенциянинг қабул қилиниши ва кучга кириши дунё мамлакатларининг коррупцияга қарши курашдаги ҳамкорлигини янги поғонага кўтарди. 2004 йилдан бошлаб ҳар йили дунё бўйлаб 9 декабрь — Халқаро коррупцияга қарши кураш куни сифатида кенг нишонланиб келинмоқда. Бугунги кунга келиб, 170 дан ортиқ давлат мазкур Конвенцияга аъзо ҳисобланади.
Юртимизда мустақилликнинг илк йиллариданоқ коррупцияга қарши кураш масалаларига жиддий эътибор бериб келинади. Ўтган давр мобайнида юртимизда бу борада қатор халқаро ҳужжатлар қабул қилинди. Ўзбекистон Республикаси Қонунчилик палатаси томонидан 2008 йил 24 июнда «Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Коррупцияга қарши Конвенциясига Ўзбекистон Республикасининг қўшилиши тўғрисида»ги Қонун қабул қилиниб, ўша йилнинг 27 июнида Олий Мажлис Сенати томонидан маъқулланди ва 2008 йил 28 августдан кучга кирди. Бу билан давлатимиз ушбу ғайриижтимоий иллатнинг олдини олиш ва унга қарши курашиш бўйича халқаро мажбуриятларни ўз зиммасига олди. 2010 йилда мамлакатимиз Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилотининг коррупцияга қарши кураш бўйича Истамбул ҳаракатлар режасига қўшилди.
Мазкур йўналишдаги эътиборга молик ишлардан бири, бу — мамлакатимизда коррупцияга қарши курашнинг яхлит тизими яратилганидир.
2017 йилда «Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида»ги Қонуннинг қабул қилиниши эса давлат аппарати ва фуқаролик жамияти институтларининг ушбу хавфли иллатга қарши курашдаги куч ва имкониятларини бирлаштиришда муҳим омил бўлиб, жамиятимизда мазкур иллатнинг пайини қирқишда янги босқични бошлаб берди. Мазкур қонун билан коррупция, яъни порахўрлик, мансабдан фойдаланган ҳолда қонунни суиистеъмол қилиш, таниш-билишчилик, қариндош-уруғчилик, истеъдодли кадрларнинг ўсишига тўсиқ бўлиш, инсон ҳуқуқларини бузиш, таъмагирлик сингари жирканч ҳолатларга йўл қўйганлик учун қатъий жазо муқаррарлиги белгиланди. Натижада ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг фаолият мазмуни бутунлай ўзгарди. Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва жиноятчиликка қарши курашнинг мутлақо янги тизими яратилди. Фақат жазолаш билан қўрқитиб, ҳуқуқбузарликларнинг оқибатига қарши курашиш эмас, балки ноқонуний ҳаракатлар содир этилишининг барвақт олдини олиш энг долзарб вазифага айланди.
Юртимизнинг вилоят, шаҳар ва туманларида коррупцияга қарши кураш бўйича идоралараро комиссия тузилиб, аҳолининг ҳуқуқий онгини ошириш, ҳуқуқий маданиятини юксалтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш, давлат ва жамият ҳаётининг барча соҳаларида коррупцияга қарши курашиш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилмоқда. Бевосита прокуратура ходимлари томонидан аҳоли, давлат органлари ходимлари ҳамда тадбиркорлар билан кўплаб учрашув, давра суҳбати, семинар ва бошқа тадбирлар ташкил этилмоқда.
Коррупциянинг олдини олишда ҳар бир ҳуқуқни муҳофаза қилувчи идоралар томонидан қўлни-қўлга бериб, дадил, шижоат билан ишлаш талаб этилади.
Хулоса қилиб айтганда, жамият тушови, тараққиёт кушандаси, одамларни йўлдан оздирувчи қабоҳат — коррупция аталмиш жиноятга қарши кескин курашиш, унинг йўлига қатъий тўсиқ қўйиш эртанги кунимизнинг фаровонлигида, халқимизнинг давлатимиздан рози бўлиб яшашида муҳим аҳамият касб этади.
Фурқат Джумаев,
Сирдарё вилоят прокурорининг
катта ёрдамчиси
Равшан Норбоев,
Сирдарё вилоят прокурорининг
катта ёрдамчиси
Comments are closed